Wpływ społeczny, trzecie kryterium ewaluacji, impact: czym jest i gdzie szukać informacji?

Ewaluacja działalności naukowej w 2022

W związku z pandemią, na mocy tarczy antykryzysowej 2.0 (Dz.Ust 2020, poz. 695) najbliższa polska ewaluacja działalności naukowej została przesunięta o rok. Obejmie lata 2017–2021 i rozpocznie się w dniu 1 stycznia 2022 r (zamiast 1.01.2021). To przesunięcie daje dodatkowy rok na przygotowanie się do zmian w ewaluacji jednostek naukowych, które wprowadziła Ustawa 2.0 (szczegóły w Dz. U. 2019, poz. 392).

Wprowadzenie kryterium “wpływu społecznego” jest jedną z największych zmian w polskim systemie ewaluacji nauki. Jak na element o wadze aż 20%, zaskakująco mało się o nim słyszy…

Przygotowanie się do ewaluacji tego nowego elementu oceny będzie dużym wyzwaniem dla ocenianych jednostek naukowych oraz naukowców. Lecz, jak głosi korpo-wiedza, każdy challenge to też opportunity. Ewaluacja aspektu działalności akademików, który dotąd nie był kompleksowo oceniany, to szansa na wykazanie się dotychczasowym wpływem badań na społeczeństwo, na poprawę w tym zakresie, a także na… “przetasowanie” w rankingach.

Światowe trendy sugerują, że element “wpływu społecznego” na stałe zagości w systemach ewaluacji naukowej, więc warto dowiedzieć się, co kryje się pod tym pojęciem, a nawet z nim zaprzyjaźnić!

Impact evaluation mon amour

Problemem ewaluacji wpływu społecznego interesuję się najprawdopodobniej najdłużej w Polsce 🙂

Od 2014 r. pracowałam nad doktoratem dotyczącym ewaluacji czynnika “impact” (którego odpowiednikiem jest właśnie “wpływ społeczny”) w brytyjskim systemie Research Excellence Framework (REF). Doktorat obroniłam na University of Warwick w 2018 r. W tym samym roku wprowadzono w Polsce Ustawę 2.0, która przewiduje ewaluację czynnika impact explicite modelowaną na brytyjskim REF.

Jak łatwo się domyślić, śledzę z wielką ciekawością jak “wpływ społeczny” zadomawia się na polskim gruncie. W kontekście wprowadzenia nowego elementu w ewaluacji jednostek naukowych w Polsce można zadać wiele fascynujących pytań. Nie będzie jednak na nie miejsca w tym wpisie 🙂 Tu skupię się bowiem głównie na pytaniu:

Czym jest wpływ społeczny?

Mówiąc krótko, wpływ społeczny to wpływ badań na świat zewnętrzny, poza akademią.

A więc wpływ społeczny to ta słynna (niesławna?) “współpraca nauki z biznesem”? Nie! To coś znacznie więcej! Pojęcie wpływu społecznego oznacza, zgodnie z rozporządzeniem:

związ[ek] między wynikami badań naukowych lub prac rozwojowych albo działalności naukowej w zakresie twórczości artystycznej a gospodarką, funkcjonowaniem administracji publicznej, ochroną zdrowia, kulturą i sztuką, ochroną środowiska naturalnego, bezpieczeństwem i obronnością państwa lub innymi czynnikami wpływającymi na rozwój cywilizacyjny społeczeństwa,

A więc wpływ społeczny to po prostu rozpowszechnianie wyników badań, popularyzacja? Nie! Znowu, to znacznie więcej! Nie wystarczy bowiem wykazać się np. wystąpieniami w radiu, artykułami popularnonaukowymi, czy odczytami w muzeach i bibliotekach. Należałoby jeszcze wykazać, jak te działania wywarły realny wpływ na gospodarkę, funkcjonowanie administracji publicznej etc. Jak to udowodnić? To właśnie jedno z owych fascynujących pytań, na które w tym wpisie nie odpowiem.

“Impact” niejedno ma imię

Kiedy mówiłam znajomym w Polsce, że mój doktorat dotyczy ewaluacji czynnika “impact”, na ogół uznawali, że zajmuję się bibliometrią i “impact factorami” czasopism, w których publikują szanujący się naukowcy i naukowczynie.

Łatwo zrozumieć nieporozumienie, bo pojęcie “impact” w obu przypadkach dotyczy obszaru ewaluacji nauki i stanowi próbę odpowiedzi na pytanie “jak szeroki zasięg mają dane badania?”. O ile jednak rozmaite “impact factory” (czasopism, publikacji) dają pojęcie o zasięgu badań w świecie akademickim (cytowania), o tyle “impact” w znaczeniu “wpływu społecznego” dotyczy właśnie wpływu poza światem akademickim. A więc: jak dane badania zmieniły świat? Jak wpłynęły na systemy, działania, dyskurs, przekonania etc?

Kolejna różnica między “impactem” w znaczeniu bibliometrycznym, a “impactem” w znaczeniu “wpływu społecznego” jest taka, że ten pierwszy ewaluuje się z zasady ilościowo, a ten drugi – jakościowo (w procesie peer-review lub expert-review).

Co ciekawe, obserwuję, że w anglosaskiej kulturze akademickiej pojęcie “impact” kojarzy się obecnie na pierwszym miejscu właśnie z “wpływem społecznym”, a nie wskaźnikami bibliometrycznymi.

Ewaluacja jednostek naukowych a REF

W stosunku do brytyjskiego REF, w Polsce inaczej ujęto relację między “wpływem społecznym”, a “wynikami finansowymi badań”. W Polsce przyjęto trzy kryteria oceny:

1. Poziom naukowy prowadzonej działalności
2. Efekty finansowe badań naukowych lub prac rozwojowych
3. Wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki

W Wielkiej Brytanii również mamy do czynienia z trzema kryteriami, lecz są to:

1.The quality of outputs (e.g. publications, performances, and exhibitions,
2.Their impact beyond academia
3.The environment that supports research. 

A więc dwa elementy – jakość badań i wpływ – są w obu systemach takie same, a jeden odmienny: środowisko badawcze (UK) vs. efekty finansowe (PL). To nie oznacza, że efekty finansowe nie są oceniane przez pragmatycznych Brytyjczyków – ten element jest jednak “rozdystrybuowany” miedzy kryteria 2 i 3, a stanowi jednego, całościowego kryterium ewaluacji. Warto też zwrócić uwagę na analogie między “wagami” poszczególnych elementów oceny w Wielkie Brytanii i Polsce.

Poniżej wagi kryteriów w polskiej ewaluacji.

W brytyjskim REF 2014 obowiązywały poniższe wagi kryteriów :

Outputs sub-profile (65%)
Impact sub-profile (20%)
Environment sub-profile (15%)

W nadchodzącym REF 2021 będą to zaś odpowiednio: 60%, 20%, 15%, a wiec waga czynnika impact jeszcze wzrosła, kosztem publikacji.

Podobieństwa i różnice w podejściu do ewaluacji czynnika impact w systemach brytyjskim i polskim (a także norweskim) to jeden z moich koników. Moim zdaniem wiele mówią one o tych systemach akademickich w ogóle. Wygłosiłam wykład na ten temat na konferencji poświęconej ewaluacji czynnika impact w Bilbao w 2019. Mogę udostępnić slajdy na życzenie – vide poniżej.

O rozmaitych aspektach ewaluacji wpływu społecznego mogłabym długo pisać, ale gatunki internetowe mają swoje prawa, a czas nie jest z gumy, więc zamiast tego polecę czytelni(cz)kom listę lektur. Pozostało tyle ciekawych wątków: “wpływ” a misja uniwersytetu, “wpływ” a humanistyka, jak pisać “studia przypadku” wpływu, “wpływ” negatywny, “wpływ” polegający na zapobieganiu… Postaram się wrócić do nich w kolejnych wpisach.

Gdzie szukać informacji o wpływie społecznym?

Moje publikacje 🙂

Po polsku:

Dwa artykuły opublikowane w piśmie “Nauka i Szkolnictwo Wyższe” nr 1(49) (2017)

Ewaluacja „wpływu społecznego” nauki. Przykład REF 2014 a kontekst polski – wprowadzenie do tematyki ewaluacji wpływu społecznego, omówienie systemu REF, perspektywy w kontekście polskim (tekst z 2017 roku, więc przed ogłoszeniem regulacji z Ustawy 2.0). Pochlebiam sobie, że ten tekst wprowadził przekład “impact” jako “wpływ społeczny”. Rozporządzenie mówi o “ocenie wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki”, ale to mało wpadające w ucho określenie (stąd przyjęło się

Ewaluacja „wpływu społecznego”? Nie naśladujcie Brytyjczyków! Wywiad z Davidem Sweeneyem, dyrektorem Higher Education Funding for England (HEFCE) do spraw Badań, Edukacji i Transferu Wiedzy – bardzo polecam ten wywiad, nie dlatego, że ja go przeprowadziłam, ale dlatego, że rozmówca, David Sweeney, jest jedną osób, które odegrały najważniejszą rolę w procesach tworzenia polityki dotyczącej ewaluacji czynnika “impact” na świecie. David Sweeney to wysoki urzędnik, który cechuje się zarazem szerokimi horyzontami, ideowością w podejściu do misji nauki, a jednocześnie bardzo twardo stąpa po ziemi. I znalazł czas, żeby udzielić wywiadu ówczesnej doktorantce!

Oraz:

Ewaluacja “wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki” – Uwagi do projektu rozporządzenia MNISW ws ewaluacji jakości działalności naukowej (Projekt z dnia 30 lipca 2018 r.).pdf – moje uwagi przesłane do MNISW w ramach konsultacji projektu USTAWY 2.0. Opisuję tu m.in. pewne kwestie, które wynikają z “przetłumaczenia” brytyjskiego systemu ewaluacji czynnika “impact” na polski grunt. To są uwagi do projektu, a nie ostatecznego rozporządzenia, ale zdaje się, że stosują się i do rozporządzenia.

Po angielsku:

Research impact evaluation and academic discourse – kompilacja “the best of” z mojego doktoratu. Tekst ukazał się w otwartym dostępie w piśmie Humanities and Social Sciences Communications

The making of the “Impact Agenda”. A study in discourse and governmentality – mój doktorat, moje dziecko (w linku w wersji okrojonej do postaci “executive summary”)

“Impact evaluation in Norway and in the UK: A comparative study, based on REF 2014 and Humeval 2015-2017”, ENRESSH Working Papers, 2019, Centre for Higher Education Policy Studies University of Twente, Enschede, Vol. 1, 1-61, https://doi.org/10.3990/4.2666-0776.2019.01. – porównanie systemu brytyjskiego i norweskiego ewaluacji wpływu społecznego (norweskie ewaluacje mają przede wszystkim funkcję “informacyjną”, nie są związane z mechanizmem finansowania jednostek), a także porównanie cech stylistycznych norweskich i brytyjskich case studies. Artykuł zawiera też praktyczną check-listę, która może być przydatna przy redagowaniu studiów przypadku (str. 49-51 – żeby ściągnąć artykuł należy kliknąć link oznaczony ENRESSH i odblokować wyskakujące okienko).

“Rethinking research impact assessment: a multidimensional approach”, Fteval Journal for Research and Technology Policy Evaluation, 2019, vol 48, pp.159-175 10.22163/fteval.2019.385 – tekst dla wnikliwych dotyczący etycznych aspektów ewaluacji “wpływu społecznego”
Artykuł napisany wspólnie z Sergiem Manrique i Bradleyem Good. Plakat towarzyszący temu artykułowi zdobył 1 miejsce na konkursie na konferencji ‘Impact of Social Sciences and Humanities for a European Research Agenda – Valuation of SSH in mission-oriented research’ zorganizowanej w ramach Austriackiej Prezydencji UE

Plakat “Impact Case Study – A New Academic Genre & What it Says About Researchers”, prezentujący studium przypadku wpływu (impact case study) jako nowy typ akademickiego tekstu. http://dx.doi.org/10.6084/m9.figshare.4244132 
Plakat zaprezentowany na konferencji Impact Politics and International Studies Impact Conference, Warwick University, 22-23.11.16

Prezentacja ‘ The Polish “Impact Agenda?” “Impact” – new element of evaluation of scientific units ‘. Moja prezentacja z 2019 roku na uniwersytecie w Helsinkach (Islandczycy też szukają swojego modelu ewaluacji czynnika “impact”). Prezentacja omawia kontekst wprowadzenia ewaluacji wpływu społecznego w Polsce (problemy szkolnictwa wyższego i B+R, na które ewaluacja ma być odpowiedzią) i jej główne założenia 10.6084/m9.figshare.12611423

Prezentacja “Developing Frameworks for Assessing Impact in Different Academic Cultures” towarzysząca wykładowi wygłoszonemu przeze mnie na konferencji AESIS Net (AESIS SPRING COURSE 2019 – Implementing a National Research Impact Strategy) w Bilbao w 2019. Udostępniam subskrybent(k)om na życzenie 🙂
Swoją drogą, warto śledzić działalność prężnej organizacji AESIS Net, która zajmuje się tworzeniem i dzieleniem się wiedzą w obszarze ewaluacji wpływu. Skala organizowanych przez nią wydarzeń świadczy o dużym fermencie i zapotrzebowaniu na wiedzę w tym obszarze.

Inne źródła:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO) z dnia 22 lutego 2019 r w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej Dz. U. 2019, poz. 392, szczególnie § 23

Ewaluacja jakości działalności naukowej. Jak oceniani będą badacze i jednostki naukowe? – przystępne opracowanie zasad najbliższej ewaluacji jakości działalności naukowej na stronie “Konstytucji dla nauki”

Podręcznik dla ewaluowanych podmiotów i podręcznik dla ekspertów w polskim pilotażu oceny wpływu społecznego, aut. Przemysław Korytkowski i Emanuel Kulczycki – na stronie ekulczycki.pl (link bezpośredni)

Ogromne, nieprzebrane ilości danych i opracowań stworzonych w kontekście brytyjskiego REF. Strona bieżącej ewaluacji (planowana na 2021, zawieszona w związku z pandemią): https://www.ref.ac.uk .

Archiwum case studies (studiów przypadku wpływu społecznego) z pierwszej edycji REF 2014: https://impact.ref.ac.uk/casestudies/search1.aspx. Naprawdę warto zajrzeć do wyszukiwarki i przeczytać kilka case studies ze swojego obszaru. Często taka lektura “otwiera oczy niedowiarkom” i uzmysławia jaka jest funkcja takiego dokumentu oraz jak on wygląda. Czy da się sprawdzić, które studia przypadku były najwyżej ocenione? Niby nie, ale jest pewien trik, który pozwala sprawdzić jakie były najwyżej ocenione studia przypadku w REF 🙂 Z mojej perspektywy (np. porównując z norweskimi impact case studies, które też badałam) te brytyjskie z zasady są solidnie przygotowane i większość z nich można spokojnie brać za wzór.

A tu archiwum australijskich case studies: https://dataportal.arc.gov.au/EI/Web/impact/ImpactStudies

Webinar „Wpływ społeczny – III kryterium w ewaluacji jakości działalności naukowej” dr Katarzyny Świerk, zorganizowanego przez Instytut Rozwoju Szkolnictwa Wyższego

Ogromne ilości informacji praktycznych przygotowanych przez Brytyjczyków w kontekście REF 2014 i 2021, a także opracowań naukowych dotyczących czynnika “wpływu społecznego”. Wystarczy wpisać do wyszukiwarki frazy “impact evaluation”, “REF” + np. dziedzina nauki, problem (np. płeć badaczy, typ uniwersytetu, finansowanie etc).

Lub zapytać mnie. Mam dużo informacji o “wpływie społecznym” i lubię się nimi dzielić 🙂