Gdy w 2014 roku przeprowadziłam się do Wielkiej Brytanii, aby rozpocząć studia doktoranckie, hasło „impact” było wszechobecne. Niemal co tydzień na kampusie odbywało się jakieś wydarzenie związane z „wpływem społecznym” (tak obecnie tłumaczy się „impact” na język polski). Warsztaty, szkolenia, wykłady… Wszystko wokół wprowadzonej niewiele wcześniej inicjatywy „Impact Agenda” zakładającej promowanie (i ewaluowanie) wpływu społecznego naukowców.
Ja sama brałam udział w kursach skierowanych do młodych badaczy. Tłumaczono nam, czym jest „wpływ społeczny” i jak od początku uczynić go integralną częścią naszych badań. Widać było ogromny i skoordynowany wysiłek włożony w rozpowszechnianie informacji o „wpływie” we wspólnocie akademickiej.
Dziś wydaje się, że w Wielkiej Brytanii termin „impact” na stałe wszedł do akademickiego słownika.
Nikt nie pyta już, co oznacza pojęcie „impact”. Większości naukowców nie ma też wątpliwości, że o „wpływ” warto się starać.
„Impact” po polsku
Obecnie z zainteresowaniem obserwuję, jak ta historia powtarza się w Polsce. Zbliża się zaplanowana na 2022 r. ewaluacja jednostek naukowych (w poprzednim wcieleniu zwana pieszczotliwie „parametryzacją”). Po raz pierwszy będzie ona zawierała element „wpływu społecznego” (tzw. „trzecie kryterium ewaluacji”). Podejście do ewaluacji wpływu jest wyraźnie wzorowane na brytyjskim modelu Research Excellence Framework (REF).
Polscy naukowcy, a także administratorzy i managerowie uczelni przechodzą obecnie przez te same etapy, przez które przechodzili ich brytyjscy koledzy w okresie poprzedzającym REF 2014. Gorączkowe czytanie dostępnej dokumentacji. Wysiłek klarowania, a potem tłumaczenia innym, czym właściwie jest wpływ społeczny (a czym nie jest). Tropienie naukowców, którzy mogą się wykazać czymś na kształt wpływu społecznego. Przekonywanie ich do napisania opisów wpływu. Kolejne rundy poprawek opisów wpływu.
„Wpływ” – nowa składowa „akademickiej doskonałości”?
Z punktu widzenia lingwistycznego fascynujące jest obserwowanie konsekwencji dodania do słownika ewaluacji akademickiej jednego nowego terminu.
Okazuje się, że taka niewielka zmiana może znacząco wpłynąć na sposób, w jaki naukowcy mówią, piszą, a być może nawet myślą o swojej pracy. „Impact” jest jak jeden składnik, który zmienia charakter całego dania (vide niebieski sznurek użyty do związania warzyw przez Bridget Jones).
W ramach badań doktoranckich analizowałam, w jaki sposób wprowadzenie do ewaluacji nauki elementu „wpływu społecznego” w dłuższej perspektywie kształtuje komunikację naukową.
Bezprecedensowym wydarzeniem jeśli chodzi o sposób komunikowania osiągnięć naukowych jest powstanie oddzielnego gatunku tekstu – „opisu wpływu” (impact case study).
W rozprawie doktorskiej opisałam zmiany spowodowane w komunikacji akademickiej przez wprowadzenie czynnika „impact” z perspektywy teorii rządomyślności (governmentality) Michela Foucaulta. Przy użyciu pojęć z zakresu analizy dyskursu przeanalizowałam wyłanianie się „dyskursu wpływu społecznego”. Więcej o etapach jego tworzenia się i umacniania w oryginalnym, dłuższym wpisie.
Wpływ wpływu
Model ewaluacji czynnika „impact” przyjęty w brytyjskim REF jest najbardziej rozbudowanym i najlepiej zbadanym podejściem do ewaluacji „wpływu”. Podejście brytyjskie jest pilnie śledzone i często kopiowane w systemach akademickich na całym świecie (Hongkong, Norwegia, Polska…).
W Wielkiej Brytanii „impact” przeorał krajobraz ewaluacji naukowej.
W ciągu kilku lat z mglistej, niedookreślonej koncepcji stał się on jednym z niekwestionowanych filarów rzeczywistości akademickiej. Praca nad dokumentowaniem „wpływu” pochłania setki godzin, o jego ocenie napisano tysiące stron. „Wpływ społeczny” może stać się fundamentem kariery naukowej. Jego brak może karierę złamać.
Z fascynacją (i odrobiną niepokoju) czekam na pierwszą polską ewaluację obejmującą element wpływu społecznego.
W związku z pandemią, na mocy tarczy antykryzysowej 2.0 (Dz.Ust 2020, poz. 695) najbliższa polska ewaluacja działalności naukowej została przesunięta o rok. Obejmie lata 2017–2021 i rozpocznie się w dniu 1 stycznia 2022 r (zamiast 1.01.2021). To przesunięcie daje dodatkowy rok na przygotowanie się do zmian w ewaluacji jednostek naukowych, które wprowadziła Ustawa 2.0 (szczegóły w Dz. U. 2019, poz. 392).
Wprowadzenie kryterium „wpływu społecznego” jest jedną z największych zmian w polskim systemie ewaluacji nauki. Jak na element o wadze aż 20%, zaskakująco mało się o nim słyszy…
Przygotowanie się do ewaluacji tego nowego elementu oceny będzie dużym wyzwaniem dla ocenianych jednostek naukowych oraz naukowców. Lecz, jak głosi korpo-wiedza, każdy challenge to też opportunity. Ewaluacja aspektu działalności akademików, który dotąd nie był kompleksowo oceniany, to szansa na wykazanie się dotychczasowym wpływem badań na społeczeństwo, na poprawę w tym zakresie, a także na… „przetasowanie” w rankingach.
Światowe trendy sugerują, że element „wpływu społecznego” na stałe zagości w systemach ewaluacji naukowej, więc warto dowiedzieć się, co kryje się pod tym pojęciem, a nawet z nim zaprzyjaźnić!
Impact evaluation mon amour
Problemem ewaluacji wpływu społecznego interesuję się najprawdopodobniej najdłużej w Polsce 🙂
Od 2014 r. pracowałam nad doktoratem dotyczącym ewaluacji czynnika „impact” (którego odpowiednikiem jest właśnie „wpływ społeczny”) w brytyjskim systemie Research Excellence Framework (REF). Doktorat obroniłam na University of Warwick w 2018 r. W tym samym roku wprowadzono w Polsce Ustawę 2.0, która przewiduje ewaluację czynnika impact explicite modelowaną na brytyjskim REF.
Moje wystąpienie o ewaluacji czynnika impact w EHESS Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales w Paryżu. Czerwiec 2018.
Jak łatwo się domyślić, śledzę z wielką ciekawością jak „wpływ społeczny” zadomawia się na polskim gruncie. W kontekście wprowadzenia nowego elementu w ewaluacji jednostek naukowych w Polsce można zadać wiele fascynujących pytań. Nie będzie jednak na nie miejsca w tym wpisie 🙂 Tu skupię się bowiem głównie na pytaniu:
Czym jest wpływ społeczny?
Mówiąc krótko, wpływ społeczny to wpływ badań na świat zewnętrzny, poza akademią.
A więc wpływ społeczny to ta słynna (niesławna?) „współpraca nauki z biznesem”? Nie! To coś znacznie więcej! Pojęcie wpływu społecznego oznacza, zgodnie z rozporządzeniem:
związ[ek] między wynikami badań naukowych lub prac rozwojowych albo działalności naukowej w zakresie twórczości artystycznej a gospodarką, funkcjonowaniem administracji publicznej, ochroną zdrowia, kulturą i sztuką, ochroną środowiska naturalnego, bezpieczeństwem i obronnością państwa lub innymi czynnikami wpływającymi na rozwój cywilizacyjny społeczeństwa,
A więc wpływ społeczny to po prostu rozpowszechnianie wyników badań, popularyzacja? Nie! Znowu, to znacznie więcej! Nie wystarczy bowiem wykazać się np. wystąpieniami w radiu, artykułami popularnonaukowymi, czy odczytami w muzeach i bibliotekach. Należałoby jeszcze wykazać, jak te działania wywarły realny wpływ na gospodarkę, funkcjonowanie administracji publicznej etc. Jak to udowodnić? To właśnie jedno z owych fascynujących pytań, na które w tym wpisie nie odpowiem.
„Impact” niejedno ma imię
Kiedy mówiłam znajomym w Polsce, że mój doktorat dotyczy ewaluacji czynnika „impact”, na ogół uznawali, że zajmuję się bibliometrią i „impact factorami” czasopism, w których publikują szanujący się naukowcy i naukowczynie.
Łatwo zrozumieć nieporozumienie, bo pojęcie „impact” w obu przypadkach dotyczy obszaru ewaluacji nauki i stanowi próbę odpowiedzi na pytanie „jak szeroki zasięg mają dane badania?”. O ile jednak rozmaite „impact factory” (czasopism, publikacji) dają pojęcie o zasięgu badań w świecie akademickim (cytowania), o tyle „impact” w znaczeniu „wpływu społecznego” dotyczy właśnie wpływu poza światem akademickim. A więc: jak dane badania zmieniły świat? Jak wpłynęły na systemy, działania, dyskurs, przekonania etc?
Kolejna różnica między „impactem” w znaczeniu bibliometrycznym, a „impactem” w znaczeniu „wpływu społecznego” jest taka, że ten pierwszy ewaluuje się z zasady ilościowo, a ten drugi – jakościowo (w procesie peer-review lub expert-review).
Co ciekawe, obserwuję, że w anglosaskiej kulturze akademickiej pojęcie „impact” kojarzy się obecnie na pierwszym miejscu właśnie z „wpływem społecznym”, a nie wskaźnikami bibliometrycznymi.
Ewaluacja jednostek naukowych a REF
W stosunku do brytyjskiego REF, w Polsce inaczej ujęto relację między „wpływem społecznym”, a „wynikami finansowymi badań”. W Polsce przyjęto trzy kryteria oceny:
1. Poziom naukowy prowadzonej działalności 2. Efekty finansowe badań naukowych lub prac rozwojowych 3. Wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki
W Wielkiej Brytanii również mamy do czynienia z trzema kryteriami, lecz są to:
1.The quality of outputs(e.g. publications, performances, and exhibitions, 2.Their impact beyond academia 3.The environment that supports research.
A więc dwa elementy – jakość badań i wpływ – są w obu systemach takie same, a jeden odmienny: środowisko badawcze (UK) vs. efekty finansowe (PL). To nie oznacza, że efekty finansowe nie są oceniane przez pragmatycznych Brytyjczyków – ten element jest jednak „rozdystrybuowany” miedzy kryteria 2 i 3, a stanowi jednego, całościowego kryterium ewaluacji. Warto też zwrócić uwagę na analogie między „wagami” poszczególnych elementów oceny w Wielkie Brytanii i Polsce.
Poniżej wagi kryteriów w polskiej ewaluacji.
Żródło: strona Konstytucjadlanauki.gov.pl
W brytyjskim REF 2014 obowiązywały poniższe wagi kryteriów :
W nadchodzącym REF 2021 będą to zaś odpowiednio: 60%, 20%, 15%, a wiec waga czynnika impact jeszcze wzrosła, kosztem publikacji.
Podobieństwa i różnice w podejściu do ewaluacji czynnika impact w systemach brytyjskim i polskim (a także norweskim) to jeden z moich koników. Moim zdaniem wiele mówią one o tych systemach akademickich w ogóle. Wygłosiłam wykład na ten temat na konferencji poświęconej ewaluacji czynnika impact w Bilbao w 2019. Mogę udostępnić slajdy na życzenie – vide poniżej.
O rozmaitych aspektach ewaluacji wpływu społecznego mogłabym długo pisać, ale gatunki internetowe mają swoje prawa, a czas nie jest z gumy, więc zamiast tego polecę czytelni(cz)kom listę lektur. Pozostało tyle ciekawych wątków: „wpływ” a misja uniwersytetu, „wpływ” a humanistyka, jak pisać „studia przypadku” wpływu, „wpływ” negatywny, „wpływ” polegający na zapobieganiu… Postaram się wrócić do nich w kolejnych wpisach.
Gdzie szukać informacji o wpływie społecznym?
Moje publikacje 🙂
Po polsku:
Dwa artykuły opublikowane w piśmie „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” nr 1(49) (2017)
Ewaluacja „wpływu społecznego” nauki. Przykład REF 2014 a kontekst polski – wprowadzenie do tematyki ewaluacji wpływu społecznego, omówienie systemu REF, perspektywy w kontekście polskim (tekst z 2017 roku, więc przed ogłoszeniem regulacji z Ustawy 2.0). Pochlebiam sobie, że ten tekst wprowadził przekład „impact” jako „wpływ społeczny”. Rozporządzenie mówi o „ocenie wpływu działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki”, ale to mało wpadające w ucho określenie (stąd przyjęło się
“Impact evaluation in Norway and in the UK: A comparative study, based on REF 2014 and Humeval 2015-2017”, ENRESSH Working Papers, 2019, Centre for Higher Education Policy Studies University of Twente, Enschede, Vol. 1, 1-61, https://doi.org/10.3990/4.2666-0776.2019.01. – porównanie systemu brytyjskiego i norweskiego ewaluacji wpływu społecznego (norweskie ewaluacje mają przede wszystkim funkcję „informacyjną”, nie są związane z mechanizmem finansowania jednostek), a także porównanie cech stylistycznych norweskich i brytyjskich case studies. Artykuł zawiera też praktyczną check-listę, która może być przydatna przy redagowaniu studiów przypadku (str. 49-51 – żeby ściągnąć artykuł należy kliknąć link oznaczony ENRESSH i odblokować wyskakujące okienko).
“Rethinking research impact assessment: a multidimensional approach”, Fteval Journal for Research and Technology Policy Evaluation, 2019, vol 48, pp.159-175 10.22163/fteval.2019.385 – tekst dla wnikliwych dotyczący etycznych aspektów ewaluacji „wpływu społecznego” Artykuł napisany wspólnie z Sergiem Manrique i Bradleyem Good. Plakat towarzyszący temu artykułowi zdobył 1 miejsce na konkursie na konferencji 'Impact of Social Sciences and Humanities for a European Research Agenda – Valuation of SSH in mission-oriented research’ zorganizowanej w ramach Austriackiej Prezydencji UE
Plakat „Impact Case Study – A New Academic Genre & What it Says About Researchers”, prezentujący studium przypadku wpływu (impact case study) jako nowy typ akademickiego tekstu. http://dx.doi.org/10.6084/m9.figshare.4244132 Plakat zaprezentowany na konferencji Impact Politics and International Studies Impact Conference, Warwick University, 22-23.11.16
Prezentacja ’ The Polish “Impact Agenda?” “Impact” – new element of evaluation of scientific units ’. Moja prezentacja z 2019 roku na uniwersytecie w Helsinkach (Islandczycy też szukają swojego modelu ewaluacji czynnika „impact”). Prezentacja omawia kontekst wprowadzenia ewaluacji wpływu społecznego w Polsce (problemy szkolnictwa wyższego i B+R, na które ewaluacja ma być odpowiedzią) i jej główne założenia 10.6084/m9.figshare.12611423
Prezentacja „ Developing Frameworks for Assessing Impact in Different Academic Cultures” towarzysząca wykładowi wygłoszonemu przeze mnie na konferencji AESIS Net (AESIS SPRING COURSE 2019 – Implementing a National Research Impact Strategy) w Bilbao w 2019. Udostępniam subskrybent(k)om na życzenie 🙂 Swoją drogą, warto śledzić działalność prężnej organizacji AESIS Net, która zajmuje się tworzeniem i dzieleniem się wiedzą w obszarze ewaluacji wpływu. Skala organizowanych przez nią wydarzeń świadczy o dużym fermencie i zapotrzebowaniu na wiedzę w tym obszarze.
Inne źródła:
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO) z dnia 22 lutego 2019 r w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej Dz. U. 2019, poz. 392, szczególnie § 23
Ewaluacja jakości działalności naukowej. Jak oceniani będą badacze i jednostki naukowe? – przystępne opracowanie zasad najbliższej ewaluacji jakości działalności naukowej na stronie „Konstytucji dla nauki”
Podręcznik dla ewaluowanych podmiotów i podręcznik dla ekspertów w polskim pilotażu oceny wpływu społecznego, aut. Przemysław Korytkowski i Emanuel Kulczycki – na stronie ekulczycki.pl (link bezpośredni)
Ogromne, nieprzebrane ilości danych i opracowań stworzonych w kontekście brytyjskiego REF. Strona bieżącej ewaluacji (planowana na 2021, zawieszona w związku z pandemią): https://www.ref.ac.uk .
Archiwum case studies (studiów przypadku wpływu społecznego) z pierwszej edycji REF 2014: https://impact.ref.ac.uk/casestudies/search1.aspx. Naprawdę warto zajrzeć do wyszukiwarki i przeczytać kilka case studies ze swojego obszaru. Często taka lektura „otwiera oczy niedowiarkom” i uzmysławia jaka jest funkcja takiego dokumentu oraz jak on wygląda. Czy da się sprawdzić, które studia przypadku były najwyżej ocenione? Niby nie, ale jest pewien trik, który pozwala sprawdzić jakie były najwyżej ocenione studia przypadku w REF 🙂 Z mojej perspektywy (np. porównując z norweskimi impact case studies, które też badałam) te brytyjskie z zasady są solidnie przygotowane i większość z nich można spokojnie brać za wzór.
Ogromne ilości informacji praktycznych przygotowanych przez Brytyjczyków w kontekście REF 2014 i 2021, a także opracowań naukowych dotyczących czynnika „wpływu społecznego”. Wystarczy wpisać do wyszukiwarki frazy „impact evaluation”, „REF” + np. dziedzina nauki, problem (np. płeć badaczy, typ uniwersytetu, finansowanie etc).
Lub zapytać mnie. Mam dużo informacji o „wpływie społecznym” i lubię się nimi dzielić 🙂
